ग्रामपंचायत मरळनाथपूर
इतिहास
मरळनाथाचा आशीर्वाद : पारंपरिक वारसा आणि आधुनिक विकास
🌄 सह्याद्रीच्या कुशीतलं मरळनाथपूर
सह्याद्रीच्या कुशीत विसावलेलं सांगली जिल्ह्यातलं एक छोटंसं गाव — मरळनाथपूर.
सकाळी सूर्य उगवला की डोंगरांच्या माथ्यावरून लाल सोन्याची किरणं गावभर पसरतात.
पक्ष्यांचा किलबिलाट, गोठ्यातल्या गाई-म्हशींचा आवाज, आणि मातीचा गंध — हीच इथली सकाळ.
इथलं आयुष्य साधं, पण मन मोठं. गावातल्या प्रत्येकाच्या ओठावर एकच नाव असतं — मरळनाथ.
🙏 श्रद्धेचा अधिष्ठान – मरळनाथ देव
गावाचं नाव ज्या देवावरून पडलं, तो मरळनाथ म्हणजे श्रद्धेचा आधार.
कित्येक वर्षांपूर्वी नाथपंथी साधू इथं ध्यान करत असत. त्यांच्या पवित्र स्पर्शानं ही माती धन्य झाली.
एक आख्यायिका सांगते की, गोरक्षनाथांच्या दर्शनासाठी काशीहून आलेल्या नाथपंथीय साधूंच्या झुंडीतला एक गोसावी या भागात स्थायिक झाला.
त्याच्यावरून या ठिकाणाला “मरळनाथ” असं नाव पडलं, आणि काळाच्या ओघात हे ठिकाण मरळोबाची वाडी म्हणून ओळखलं जाऊ लागलं.
🌾 जीवनशैली आणि परंपरा
सुरुवातीला हे छोटं वस्तीस्थान “वाडी” म्हणूनच ओळखलं जात असे.
मुख्य व्यवसाय जनावर पालन आणि शेती होता. शिवकालात “खोतकी” म्हणून जमीन मोजण्याची जबाबदारी येथील लोकांकडे होती — त्यामुळे अनेकांचं आडनाव “खोत” झालं.
गावात आजही खोत, कचरे, शिंदे, मोरे, डंगारणे, धुमाळ ही प्रामुख्याने मराठा कुटुंबं आहेत; तर काही धनगर समाजातील कुटुंबंही येथे स्थायिक झाली.
त्या काळात गावातली घरं दगड-मातीची, कुंभारी कौलारू स्वरूपाची होती.
गाव कोरडवाहू पट्ट्यात मोडत असल्याने गरिबी आणि कष्ट हीच गावकऱ्यांची दैनंदिन साथ होती.
🐄 शेती, जनावरं आणि सामूहिक संस्कृती
गावात गावठी जातीची जनावरे मोठ्या प्रमाणात होती. सह्याद्रीच्या कुशीत असल्याने चरण्यासाठी मुबलक माळरान होतं.
गावकरी सामुदायिक पद्धतीने चारा कापून ठेवत, आणि तोच पावसाळ्यानंतर जनावरांना खाद्य म्हणून वापरला जात असे.
💧 पाण्याची झुंज आणि जगण्याची धडपड
मरळनाथाच्या देवळामागे इंग्रज काळातील दगडी बांध आहे. जानेवारीपर्यंत त्या बांधातील पाणी गहू-हरभऱ्यासाठी उपयोगी पडे; पण फेब्रुवारीत विहिरी कोरड्या पडत.
गावकऱ्यांना पाण्यासाठी रानोमाळ फिरावं लागे.
पहाटे बायाबापड्या हांडे-मडकं घेऊन पाण्यासाठी निघत, तर पुरुष आणि लेकरं जनावरांसह शेतात जात.
त्या काळात गावात दोनच टेलर होते आणि 1980 पर्यंत गावात कापडाचं दुकान नव्हतं.
🕉️ श्रद्धा आणि सणांचा उत्सव
आजही गावाच्या मध्यभागी आणि डोंगरावर मरळनाथाची दोन मंदिरं आहेत.
दसरा आणि गुढीपाडवा या सणांना संपूर्ण गाव एकत्र येतो.
ढोल-ताशांच्या गजरात, गुलाल-खोबऱ्याच्या उधळणीत गाव भक्तिभावाने नाचतो — “मरळोबाच्या नावानं चांगभलं!” अशा जयघोषात सह्याद्रीही थरथरतो.
🔥 देवाचा रुसवा आणि भाकणुकीची परंपरा
गावात अशी कथा सांगितली जाते की देव दोनदा रुसून डोंगरात गेला होता, आणि गावकऱ्यांनी त्याचा रुसवा काढून पुन्हा आणला.
आज त्या घटनेची स्मृती जपणारी दोन मंदिरे डोंगरावर आहेत.
दसऱ्याच्या दिवशी देवाची भाकणूक होते.
भक्त येशू दादा यांच्या अंगात देव येतो आणि तो अंगाऱ्यातून वर्षभराचं भविष्य सांगतो — पाऊस, पिकं, रोगराई आणि गावाचं भवितव्य.
संपूर्ण पठार त्या वेळी भक्तीच्या लयीत थरथरायला लागतं.
💪 संघर्षातून उभं राहिलेलं गाव
१९७२ च्या दुष्काळानं गावाला झळ पोहोचली, पण गावकऱ्यांनी जिद्दीने नवजीवन उभारलं.
या संघर्षातूनच गावातले नेते पुढे आले — सदाभाऊ खोत.
त्यांच्या नेतृत्वाखाली आणि त्यांच्या पत्नी सुमनताई खोत यांच्या सहकार्याने गावात पहिला कोल्हापुरी बंधारा बांधण्यात आला.
सोन्याची बोरमाळ मोडून सुमनताईंनी गावासाठी दिलेलं योगदान आजही स्मरणात आहे.
या बंधाऱ्यामुळे गावात पाणी साठलं, शेती बहरली आणि जनावरं वाढली — मरळनाथानं गावाचं तोंड उजळवलं.
🌱 विकासाचा नवा अध्याय
गावात दूध संस्थांचे जाळे, विकास सोसायटी, सार्वजनिक वाचनालय, व्यायामशाळा, आणि कुस्ती आखाडा सुरू झाले.
भुयारी गटार योजना, वृक्ष लागवड, आणि जलसंधारण उपक्रमांमुळे गाव हिरवागार झालं.
“जल जीवन मिशन” अंतर्गत प्रत्येक घरात शुद्ध पाणी पोहोचलं, आणि सौर ऊर्जेचा शंभर टक्के वापर सुरू झाला.
गावातील तरुण आता पोलीस, संरक्षण दल, महसूल विभागात अधिकारी म्हणून कार्यरत आहेत.
🚜 सदाभाऊ खोत – शेतकऱ्यांचा आवाज
सदाभाऊ खोत फक्त गावापुरते मर्यादित राहिले नाहीत.
त्यांनी ऊस, दूध, वीज, कर्जमाफी अशा प्रश्नांवर महाराष्ट्रभर आंदोलन केलं.
सरकारविरोधात लढताना २५० पेक्षा जास्त गुन्हे अंगावर घेतले, पण कधीही मागे हटले नाहीत.
२०१४ मध्ये माढा लोकसभा मतदारसंघात त्यांनी ५ लाख मतं मिळवली.
त्यांचं ध्येय एकच — “शेतकऱ्यांच्या घामाला योग्य दाम मिळाला पाहिजे.”
🎓 रामरत्न एज्युकेशन फाउंडेशन
गावात शिक्षणाचं जाळं विणण्यासाठी सदाभाऊ खोत यांनी आपल्या आई-वडिलांच्या स्मरणार्थ
“रामरत्न एज्युकेशन फाउंडेशन” स्थापन केलं.
याच संस्थेच्या माध्यमातून डोंगराच्या पायथ्याशी एस. के. इंटरनॅशनल सैनिक शाळा उभारली गेली.
आज या शाळेत देशभरातील मुले शिक्षण घेत आहेत.
💧 जलसंधारण आणि स्वच्छतेचं मॉडेल गाव
गेल्या दोन दशकांत मरळनाथपूरने जलसंधारणाचं अद्भुत उदाहरण घालून दिलं.
ओढे, नाले, बंधारे बांधले गेले; विहिरींची पातळी वाढली; गाव हिरवं झालं.
प्रत्येक घरात गोबरगॅस, वीज आणि स्वच्छता पोहोचली.
💞 एकता आणि परंपरेचा उत्सव
मरळनाथपूरचं खरं सौंदर्य त्याच्या लोकांत आहे.
सण, जत्रा, हरी पारायण, हनुमान जयंती, गणेशोत्सव — हे सगळं एकत्र साजरं केलं जातं.
आरती संपल्यावर सर्वजण भंडाऱ्याचं जेवण एकत्र घेतात — श्रीमंत-गरीब, मोठा-लहान असा फरकच राहत नाही.
🌅 आधुनिकतेकडे वाटचाल
आज मरळनाथपूर प्रगतीच्या मार्गावर आहे.
शेती आधुनिक झाली, शिक्षण वाढलं, तरुण पिढी नवीन विचारांनी काम करत आहे.
तरीही गावाचं हृदय तसंच आहे — साधं, भावनिक आणि एकत्र राहणारं.
संध्याकाळी डोंगरावरून घंटानाद घुमतो आणि कुणीतरी हळूच म्हणतं —
“देवा, असंच राख तुझं मरळनाथपूर...”
👑 गावाचा आधुनिक विकास आणि नेतृत्व
सदाभाऊ खोत यांचे वडील रामचंद्र नाना खोत हे गाव विकासाचे प्रेरणास्थान ठरले.
त्यांच्या पावलावर पाऊल ठेवत सुनील खोत, सागर खोत, सरपंच संदीप खोत, ग्रामसेवक कुबेर कांबळे, आदिनाथ कपाळे
यांच्या प्रयत्नांमुळे गावाने एक नवी उंची गाठली आहे.
गावातील युवक, महिला आणि ज्येष्ठ मंडळी यांनीही मुख्यमंत्री समृद्ध पंचायत राज अभियान या उपक्रमात उत्स्फूर्त सहभाग घेतला आहे.
सर्वांच्या एकत्रित प्रयत्नांतून मरळनाथपूर आज आत्मनिर्भर आणि सुजलाम-सुफलाम गाव म्हणून उभं आहे.
🌾 कृषी पर्यटनाचं नवं दालन
मरळनाथपूर आता कृषी पर्यटनाचं केंद्र बनत आहे.
पर्यटकांना पारंपरिक जीवनशैली, शेती पद्धती आणि सह्याद्रीचं सौंदर्य अनुभवता येतं.
🌟 मुख्यमंत्री देवाभाऊंचं मार्गदर्शन
राज्याचे मुख्यमंत्री आणि विकासपुरुष आदरणीय देवाभाऊ यांनी
मरळनाथपूरच्या प्रगतीमध्ये मोलाचा सहभाग नोंदवला आहे.
त्यांची दूरदृष्टी आणि प्रयत्न हीच आज गावाच्या विकासाची ऊर्जा ठरली आहे —
आणि ही ऊर्जा पुढील अनेक पिढ्यांपर्यंत अबाधित राहील.
🕉️ मरळनाथपूर — श्रम, श्रद्धा आणि स्वावलंबनाचं प्रतीक
ही माती केवळ जमीन नाही — ती इतिहास, भावना आणि आयुष्याची शिदोरी आहे.
मरळनाथपूर म्हणजे श्रमांचं मोल आणि श्रद्धेचं सौंदर्य.